Llywodraeth Cymru a'r DU yn uno mewn cronfa gwerth £1 Miliwn i drawsnewid Afon Gwy

Gwnaeth Dirprwy Brif Weinidog Cymru, Huw Irranca-Davies, a Gweinidog Dŵr Llywodraeth y DU, Emma Hardy, y cyhoeddiad yn ystod cyfarfod bwrdd crwn gyda rhanddeiliaid allweddol o ddwy ochr y ffin. 

Bydd y rhaglen ymchwil drawsffiniol gynhwysfawr yn:

• Ymchwilio i ffynonellau'r llygredd a'r pwysau sy'n effeithio ar yr afon
• Astudio effeithiau newid arferion ffermio a rheoli tir
• Datblygu a phrofi ffyrdd newydd o wella ansawdd dŵr
• Archwilio beth sy'n gyrru dirywiad bywyd gwyllt a llif dŵr – y symudiad a'r dŵr sy'n hanfodol ar gyfer cynefinoedd a rhywogaethau

Bydd ffermwyr lleol, grwpiau amgylcheddol a gwyddonwyr dinasyddion yn chwarae rhan hanfodol wrth gasglu tystiolaeth a llunio'r blaenoriaethau ymchwil. Bydd y rhaglen yn gweithio'n agos gyda sefydliadau sefydledig gan gynnwys Partneriaeth Dalgylch Afon Gwy, y Bwrdd Rheoli Maetholion, a sefydliadau ffermio fel Herefordshire Rural Hub a Fferm Cymru.

Yn dilyn ymweliad â Threfynwy, dywedodd Dirprwy Brif Weinidog Cymru Huw Irranca-Davies:

"Mae hwn yn gam pwysig i amddiffyn Afon Gwy, ac rydym wedi ymrwymo i barhau i weithio gyda'n gilydd i adfer ein hafonydd.

"Bydd y cyllid ymchwil hwn yn cefnogi adferiad natur ac arferion ffermio cynaliadwy i wella'r amgylchedd lleol.

"Drwy ddod ag arbenigedd o ddwy ochr y ffin ynghyd a gweithio'n agos a grwpiau lleol, gallwn ddeall yn well yr heriau sy'n wynebu'r afon a dod o hyd i'r atebion fydd yn gwneud gwahaniaeth."

Dywedodd y Gweinidog Dŵr Emma Hardy: 

"Ers gormod o amser, mae Afon Gwy wedi dioddef o lygredd eithafol, gan arwain at effeithiau dinistriol ar fywyd gwyllt ac effeithio ar bawb sy'n byw ar hyd ei glannau.

"Dyna pam rydyn ni'n ailosod y berthynas ar ddwy ochr y ffin i rannu ein gwybodaeth a sicrhau bod yr ymchwil hwn yn troi'n gamau go iawn. 

"Mae ein Deddf Dŵr (Mesurau Arbennig) wedi gosod y sylfeini ar gyfer glanhau'r system ddŵr. Fel rhan o Gynllun Newid y llywodraeth i dyfu'r economi a gwneud Prydain yn fwy llewyrchus, mae dros £100 biliwn o arian y sector preifat yn cael ei fuddsoddi yn y sector dŵr i uwchraddio ac adeiladu seilwaith.

"Ond mae'n rhaid i ni fynd ymhellach, ac mae ymchwil hanfodol fel hyn yn ein cael ni gam yn nes at lanhau afonydd fel Afon Gwy am byth."

Mae'r fenter yn adeiladu ar gydweithio presennol rhwng llywodraethau'r DU a Chymru, gan gynnwys prosiect parhaus gwerth £20 miliwn sy'n mynd i'r afael â lefelau ffosfforws pridd drwy'r rhaglen Defnydd Tir ar gyfer Sero Net, Pobl a Natur.

Bydd yr ymchwil newydd hwn yn cefnogi cynllunio ehangach gan y llywodraeth ar ansawdd dŵr, adfer natur a rheoleiddio ffermio drwy nodi ymyriadau effeithiol y gellir eu rhoi ar waith ar raddfa tirwedd.

Ymweliad y Gweinidog â Chymru yw'r diweddaraf mewn cyfres o ymweliadau gan Ysgrifennydd yr Amgylchedd a'r Gweinidog Dŵr Emma Hardy i safleoedd dŵr eiconig ledled Cymru a Lloegr fel rhan o'r daith 'Gall Pethau Ond Mynd yn Lanach', i weld lle fydd buddsoddi mewn seilwaith dŵr yn sail i adeiladu cartrefi newydd, creu swyddi a chodi arian ar economïau lleol – un o gonglfeini Cynllun Llywodraeth y DU ar gyfer Newid.