Llywodraeth Cymru a Llywodraeth y DU yn lansio proses gynnig am borthladd rhydd cyntaf Cymru

Heddiw, mae Llywodraethau Cymru a'r DU yn gwahodd ceisiadau am borthladd rhydd cyntaf Cymru, a ddylai fod ar agor erbyn haf 2023.

Ym mis Mai 2022, daeth Llywodraeth Cymru i gytundeb gyda Llywodraeth y DU i sefydlu Rhaglen Porthladdoedd Rhydd yng Nghymru.

Cytunodd Gweinidogion Cymru i gefnogi polisïau porthladdoedd rhydd yng Nghymru yn dilyn cytundeb Llywodraeth y DU y byddai'n ateb galwadau Llywodraeth Cymru y byddai'r ddwy lywodraeth yn gweithredu fel 'partneriaeth gyfartal' i sefydlu porthladdoedd rhydd yng Nghymru.

Hefyd, cytunodd Gweinidogion y DU hefyd i ddarparu hyd at £26 miliwn o gyllid cychwynnol heb fod yn ad-daladwy ar gyfer unrhyw borthladd rhydd a sefydlwyd yng Nghymru, fel y cytundebau a gynigir i bob un o borthladdoedd rhydd Lloegr a’r Alban.

Bydd porth rhydd yng Nghymru yn barth arbennig gyda buddion gweithdrefnau tollau symlach, rhyddhad ar dollau tramor, manteision treth, a hyblygrwydd datblygu. 

Mae Llywodraethau Cymru a'r DU wedi cydweithio i ddylunio model porthladdoedd rhydd a fydd yn cyflawni tri phrif amcan y mae'n rhaid i ymgeiswyr eu bodloni:

• Hyrwyddo adfywio a chreu swyddi o ansawdd uchel.
• Sefydlu'r Porthladd Rhydd fel canolfan genedlaethol ar gyfer masnach a buddsoddi byd-eang ar draws yr economi.
• Meithrin amgylchedd arloesol.

Mae gan Lywodraeth Cymru Genhadaeth Economaidd glir i drawsnewid economi Cymru i fod yn fwy ffyniannus, cyfartal a gwyrdd nag erioed o'r blaen.

Mae Gweinidogion Cymru wedi llwyddo i ddadlau y bydd angen i borthladd rhydd yng Nghymru weithredu mewn modd sy'n cyd-fynd â pholisïau Llywodraeth Cymru ar waith teg a phartneriaeth gymdeithasol. Mae hyn yn cynnwys gweithwyr yn cael eu gwobrwyo'n deg, eu clywed a'u cynrychioli, a gall symud ymlaen mewn amgylchedd gwaith diogel, iach, a chynhwysol, lle mae eu hawliau'n cael eu parchu.

O ganlyniad, mae'r Rhaglen Porthladdoedd Rhydd yng Nghymru yn cynnwys polisïau wedi'u gwneud yng Nghymru, fel:

• cynnwys Contract Economaidd Llywodraeth Cymru.
• Mewnbwn undebau llafur mewn strwythurau llywodraethu porthladdoedd rhydd.
• Pwyslais ar y cyflog byw gwirioneddol a chodi'r isafswm cyflog.
• Gosod disgwyliadau ynghylch triniaeth cyflogwyr o gyfraniadau yswiriant gwladol cyflogwr.

Bydd angen i borthladd rhydd yng Nghymru weithredu o fewn fframwaith deddfwriaethol Cymru ar gynaliadwyedd a lles - Deddf Llesiant Cenedlaethau'r Dyfodol (Cymru) 2015 - ac ymrwymiadau sero net Llywodraeth Cymru.

Fel rhan o broses gystadleuol deg ac agored i benderfynu ble y dylid gweithredu'r polisi yng Nghymru, mae Llywodraeth Cymru a Llywodraeth y DU heddiw yn cyhoeddi prosbectws sy'n nodi'r amcanion polisi y mae'r ddwy lywodraeth yn ceisio eu cyflawni drwy sefydlu'r Rhaglen Porthladdoedd Rhydd, a'r paramedrau ar gyfer sut y bydd ceisiadau'n cael eu hasesu.

Mae'r broses gynnig yn agor heddiw (Dydd Iau 1 Medi 2022). Bydd gan ymgeiswyr 12 wythnos i gwblhau a chyflwyno eu ceisiadau. Rhaid cyflwyno cynigion erbyn 6pm ddydd Iau 24 Tachwedd 21ain 2022.

Bydd y cais llwyddiannus yn cael ei gyhoeddi ddechrau gwanwyn 2023, gyda'r porth rhydd yn cael ei sefydlu erbyn haf 2023.

Bydd y ddwy lywodraeth yn gweithio gyda'i gilydd i gyd-ddylunio'r broses ar gyfer dewis safleoedd a bydd ganddyn nhw lais cyfartal ym mhob penderfyniad gweithredu, gan gynnwys y penderfyniad terfynol ar ddewis safle.

Mae'r ddwy lywodraeth yn parhau'n agored i'r posibilrwydd o borthladd rhydd sawl safle yng Nghymru, ac i'r posibilrwydd o ganiatáu mwy nag un porth rhydd yng Nghymru, pe bai achos busnes digon grymus yn cael ei gyflwyno iddynt.

Dywedodd Gweinidog Economi Cymru, Vaughan Gething:

"Fel rhan gynhenid o'n hanes diwydiannol cyfoethog a chanolbwynt ein heconomi, mae gan borthladdoedd botensial enfawr i gyflymu diwydiannau'r dyfodol sy'n cefnogi sero net - o gynhyrchu ynni ar y môr i weithgynhyrchu uwch.

"Diolch i'r cytundeb yr ydym wedi ei wneud gyda Llywodraeth y DU, rydym yn lansio Rhaglen Porthladdoedd Rhydd yng Nghymru sy'n cynnig cyfle i harneisio potensial economaidd helaeth Cymru yn ddomestig ac yn rhyngwladol drwy ail-ddychmygu rôl porthladdoedd, tra’n hyrwyddo gwaith teg a chynaliadwyedd.

“Mae Llywodraeth Cymru yn credu bod bargen well i weithwyr sy’n hanfodol i Gymru decach a mwy cyfartal. Felly, rwy'n chwilio am geisiadau sy'n well na uchelgeisiau’r diwydiant ar safonau sero net, gan amlygu'r safonau uchel o ran llafur sy'n hyrwyddo gwaith teg, ac yn mynegi gweledigaeth a rennir a ffurfiwyd gan bartneriaethau hir sy'n cynnwys yr holl bartneriaid cymdeithasol.

"Rwy'n edrych ymlaen at ystyried ceisiadau arloesol sy'n sicrhau buddion economaidd a chymdeithasol ystyrlon i Gymru."

Dywedodd Ysgrifennydd Gwladol Llywodraeth y DU dros Ffyniant Bro, Greg Clark:

"Bydd Porthladd Rhydd newydd yn hwb enfawr i bobl Cymru, ac rwy'n falch iawn o ddechrau’r broses ymgeisio wrth i ni barhau â'n gwaith gyda Llywodraeth Cymru i ddod â swyddi a ffyniant i'r wlad.

"Mae rhaglen Porthladdoedd Rhydd Llywodraeth y DU eisoes yn rhoi manteision i fusnesau a chymunedau ledled Lloegr, gyda gweithrediadau yn Teesside a Lerpwl eisoes ar y gweill. 

"Rwy'n edrych ymlaen at weld manteision tebyg i Gymru wrth i ni ddarparu Porthladd Rhydd newydd arloesol a sicrhau tegwch ledled y Deyrnas Unedig gyfan."